پایگاه خبری تحلیلی ندای ارومیـه

 

ندای ارومیه – محمد حقیقت شعار؛ پس از گذشت بیش از ۷۰ سال از غائله فرقه دمکرات در آذربایجان، همچنان بسیاری از سوالات و ابهامات در خصوص شرایط تشکیل، اقدامات قدرتهای جهانی در این خصوص و توافقات پشت پرده، بی پاسخ مانده است. با این وجود، در طول سالهای اخیر با انتشار کتب متعدد خاطرات سران و فدائیان فرقه و همچنین گشوده شدن مخزن برخی از اسناد محرمانه حزب کمونیسم شوروی و انتشار برخی از این اسناد، تکلیف برخی از سوالات و مسائل مشخص گردیده است. نگارنده در این یادداشت در نظر دارد نکاتی از این اسناد و خاطرات را که پرده از نقش شخصی مرموز و ناشناخته – برای ایرانیان- در طراحی و مدیریت فرقه بر میدارد را ذکر کند.

• با انتشار و ترجمه کتاب جمیل حسنلی، مورخ، نویسنده و استاد دانشگاه باکو که با نام “فراز و فرود فرقه دمکرات آذربایجان به روایت اسناد محرمانه آرشیوهای اتحاد جماهیر شوروی” در ایران ترجمه گردیده است، سندی برای اولین بار در دسترس محققین قرار گرفت. سندی با طبقه بندی فوق العاده سری با عنوان “اقدام به تشکیل یک حرکت تجزیه طلبانه در آذربایجان جنوبی و دیگر استانهای ایران شمالی” که به امضای شخص ژوزف استالین، رهبر شوروی رسیده است. اگر از عنوان مجعول آذربایجان جنوبی که برگرفته از تحریف سازمان یافته تاریخ آذربایجان در ادبیات سیاسی شوروی بوده است بگذریم، در این نامه فوق العاده سری، دستورات مختلفی از جانب رهبری شوروی برای تحقق “تجزیه” آذربایجان از ایران آمده است[۱].تاریخ امضای این نامه، ۶ ژوئیه ۱۹۴۵ م / اواسط خردادماه ۱۳۲۴ ه.ش می باشد. نکته بسیار مهم ماجرا این است که مامور اجرای این دستور، چه کسی بوده است؟ با نگاهی به صدر نامه متوجه می شویم که مخاطب این دستور، میرجعفر باقروف، دبیر حزب کمونیسم جمهوری آذربایجان بوده است.
• دکتر نصرت ا… جهانشاهلو در بخشی از کتاب خاطرات خود می گوید “دستگاه حزب و دولت – شوروی- یک جا در دست استالین، بریا، باقروف بود و دیگران خواه ناخواه از این گروه پیروی می کردند. باقروف همه نظریات خود را سرراست یا ناسرراست به دست بریا و استالین تحمیل می کرد. از سوی دیگر چون استالین از اشغال اروپای خاوری و برپاداشتن دولتهای دست نشانده پوشالی سرمست شده بود در ایران هم همان سودا را در سر می پروراند. میرجعفر باقروف از این هوس استالین سود فراوان برد. چنانکه چندین بار از خود میرجعفر باقروف شنیدم او رهبری جمهوری کوچک آذربایجان را در شوروی در خور شان خود نمیدانست و میخواست جمهوری بزرگی درون شوروی به نام آذربایجان داشته باشد. از این رو همواره از آذربایجان واحد دم می زد.[۲]“

اهمیت این خاطره، زمانی صدچندان می شود که بدانیم نگارنده آن یعنی دکتر جهانشاهلو، معاون اول پیشه وری در حکومت یکساله فرقه بوده و در پایان کار فرقه نیز همراه وی به باکو گریخته است. وی در دوران باکو نیز با پیشه وری همراه بوده و در محافل و مجالس متعددی با میرجعفر باقروف حضور داشته است. پس از مرگ پیشه وری نیز، جهانشاهلو تا سالها به عنوان یکی از نفرات اصلی شورای رهبری فرقه، مشغول به فعالیت بوده است.

• رد پای میرجعفر باقروف، با نگاهی به دیگر منابع تاریخ شفاهی و اسناد محرمانه در تمامی مراحل مربوط به غائله فرقه دمکرات در آذربایجان مشهود است. مدیریت گروههای مستشاری و اطلاعاتی شوروی در ایران به روایت جمیل حسنلی، خاطره دیدار با پیشه وری در باکو و نخجوان که منجر به انتخاب وی به رهبری فرقه گردید، ارسال متن مرامنامه فرقه از باکو که در کتاب خاطرات سرگرد نوروزاف آمده است، تامین منابع مالی و اطلاعاتی مورد نیاز فرقه و انتقال دستورات استالین به پیشه وری و جلسات متعدد با پیشه وری در نخجوان و جلفا در طول حکومت یکساله که در کتاب آدی گوزل اف آمده است تا ماجرای کشته شدن و یا به عبارت دقیق تر قتل پیشه وری که در منابع متعدد تاریخ شفاهی به آن اشاره شده و جزو یکی از جرایم باقروف در دادگاههای پس از استالین بوده است. گنجیده گشوده شده محرمانه شوروی، اسناد بسیاری را در خصوص این شخص در دسترس قرار داده است.

اما میرجعفر باقروف که بوده است؟! و چه نقشی در شکل گیری جریانات تاریخ معاصر ایران و آذربایجان داشته است؟ سوالاتی فراوانی از این دست وجود دارد که شناخت و تحلیل بسیاری از مسائل فعلی منطقه و ایران و آذربایجان، نیاز به یافتن پاسخهای دقیق و صحیح نسبت به آنها دارد.

هدف از این نوشتار، جلب توجه محققین و پژوهشگران و علاقه مندان به تاریخ معاصر ایران و آذربایجان به این نام بود، نامی که پاسخ به سوالات بی پاسخ مربوط به آن، نیازمند مطالعات و مباحثات فروانی است که مجال آن در این کوتاه نوشت نیست. شاید اگر فرصتی شد، مطلبی مبسوط باید نوشت در خصوص نام ” میرجعفر باقروف”.
پایان

 

تصاویر مرتبط:

[۱] رجوع شود به: https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87_%D8%AF%D9%85%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86

[۲] ما و بیگانگان، سرگذشت دکتر نصرت ا… جهانشاهلو افشار، ص ۲۳۸